Уважаемые участники!
Значительно упрощены требования к регистрации партий. В результате увеличилась численность политических партий, представленных в Мажилисе. В системе власти появились новые институты. Создан Конституционный суд. Уполномоченному по правам человека придан конституционный статус. Начали функционировать кассационные суды.
Таким образом, мы приступили к реализации уникальных преобразований, которых не было прежде в политической жизни страны.
Можно с уверенностью утверждать, что Казахстан – единственная страна на этом политическом пространстве, которая решилась на столь масштабные реформы. Благодаря преобразованиям наши граждане получили более широкий доступ к принятию решений государственной важности.
Как вам известно, в Послании народу в 2020 году я выступил с инициативой о введении прямых выборов акимов сельских округов, что стало ключевым шагом на пути к коренной модернизации системы государственного управления, ведь местные акимы считаются опорой всей вертикали власти.
Мы не допустили излишней спешки: работа по выборам акимов сельских округов осуществлялась постепенно в течение пяти лет. По всей стране было избрано 2334 акима сельских округов. Их средний возраст – 43 года. Треть избранных акимов – это граждане, которые не работали ранее в системе государственной службы. Выборы в селах придали новый импульс работе политических партий в регионах, которые выдвигали своих кандидатов и активно участвовали в избирательном процессе. Более 1500 представителей политических организаций были избраны акимами. Среди новых руководителей – члены шести партий. Кроме того, более 700 граждан, выдвинувших собственные кандидатуры, одержали победу на выборах. Избранные акимы приступили к обязанностям, и, в целом, результаты можно назвать неплохими. Самое главное, они прекрасно осведомлены о нуждах и чаяниях местного населения, о нерешенных проблемах.
Также более эффективно стало осваиваться бюджетное финансирование, выделяемое на развитие сел и регионов. Растут доходы сел, снижается их зависимость от государственных дотаций. Согласно недавнему социологическому опросу, 84% сельских жителей доверяют своим акимам. Это очень хороший показатель. Поэтому процесс выборов акимов сельских округов будет продолжен.
Что касается выборов акимов районов, то на этот счет существуют различные точки зрения. Ряд общественных деятелей и активных граждан предлагают пересмотреть вопрос о необходимости выборов районных акимов. Эту проблему подняли и депутаты во главе с Ерланом Саировым, Альбертом Рау и Мархабатом Жайымбетовым. Они указывают, что выборов в стране становится слишком много, и что граждане начинают уставать от политических кампаний. Эту позицию поддерживают также жители сел и районов.
Существует также мнение, что избирательные кампании могут препятствовать конкретной работе, которая должна вестись на местах. Эту позицию следует учесть. К настоящему времени путем выборов избрано 52 акима районов. Теперь предстоит проанализировать результаты их работы. Следует тщательно взвесить преимущества и недостатки системы выборности районных акимов. Вопрос заключается не в обязательном проведении выборов акимов районов, а в достижении основной цели – обеспечении положительных результатов.
Правительство совместно с депутатами Парламента должно всесторонне рассмотреть этот вопрос и принять справедливое и верное решение. Главное, каждая реформа должна проводиться взвешенно. Как известно, благодаря преобразованиям, осуществляемым в стране, на государственную службу приходят совершенно новые кадры.
В этом контексте следует особо отметить Президентский молодежный кадровый резерв. Из почти 30 тысяч претендентов, подавших заявки на включение в резерв, отобрано 450 человек. 72% из них назначены на руководящие должности. Процесс обновления кадров проходит во всех ветвях власти и на всех уровнях. Это требование времени. Однако в такой ответственной работе нельзя допускать политической кампанейщины. В первую очередь, необходимо привлекать на государственную службу больше граждан, способных предлагать эффективные решения, выдвигать полезные инициативы и действовать решительно. Иными словами, нужны высококвалифицированные профессионалы. Мы продолжим эту важную работу.
Уважаемые акимы!
Аул – это золотая колыбель нашей самобытной цивилизации. Развитие села – это общий долг. Государство относится к этому вопросу с особой ответственностью. Как вы знаете, в моей предвыборной программе, представленной в 2022 году, особое место занимали вопросы села. После президентских выборов первый Указ, который я подписал, касался именно развития села. В соответствии с ним была разработана Концепция развития сельских территорий Республики Казахстан на 2023–2027 годы. На сегодняшний день во исполнение этого документа проводится конкретная работа.
Недавно мы провели второй Форум работников сельского хозяйства, на котором рассмотрели актуальные вопросы данной сферы. Сегодня мы наметим основные векторы развития сельских территорий. Это одна из стратегических задач, стоящих перед государством.
В последние годы в стране осуществляется всесторонняя деятельность по повышению качества жизни сельских жителей. В 2022 году принят Комплексный план по повышению доходов населения. В текущем году Правительство утвердило Концепцию регионального развития на ближайшие пять лет. На поддержку сел были привлечены значительные инвестиции. Так, с 2021 года построено 864 объекта здравоохранения, где оказывается первичная медико-санитарная помощь сельскому населению. Также открыто 388 новых школ. В прошлом году около 2 тысяч сельских школ были обеспечены качественным интернетом.
Безусловно, потенциал наших сел улучшается из года в год. Увеличилось количество сельских населенных пунктов с высоким уровнем самообеспеченности. Объем валового продукта сельского хозяйства за шесть лет вырос более чем в 1,5 раза, достигнув 8,3 трлн тенге. В нынешнем году государство выделило 1 трлн тенге на поддержку аграриев. Лишь несколько стран в мире оказывают столь значительную поддержку фермерам, более того, подобная финансовая помощь недоступна во многих государствах. Перед нами стоят высокие цели: требуется выправить ситуацию на селе и наладить системную работу. Поэтому, прежде всего, хотел бы обозначить ряд основных задач в этой сфере.
ПЕРВОЕ. Сельские акимы должны быть компетентными специалистами.
Почти 60% действующих сельских акимов впервые были избраны на эту должность, что отражает значительное обновление состава местного самоуправления. Однако победа на выборах – это только начало большой работы. Понятно, что нельзя просто сидеть сложа руки даже после того, как вас избрали на этот пост. Акимы должны на деле показывать, что они действительно являются квалифицированными управленцами. Не зря ведь говорят: «Басшының бағы – ел-жұрттың қамы» («Призвание руководителя – служить народу»).
Для того, чтобы быть акимом, недостаточно только хорошо знать положение дел на селе. Нужно заслужить доверие сельчан, работать над повышением их благосостояния, вести их к достижению общих целей. Аким должен уметь на местном уровне осуществлять общегосударственные реформы. Именно такой профессионально подготовленный и трудолюбивый руководитель сможет оправдать доверие избирателей. Поэтому важно улучшать навыки сельских акимов в деле государственного управления.
Как уже было сказано, многие из них ранее не работали во властных структурах. Соответственно, и опыта в этом деле у них пока недостаточно. Для решения этой проблемы по инициативе партии Amanat был запущен проект «Школа акимов». Конечно, обучение на таких курсах не может полноценно заменить высшее образование. Поэтому программа «Государственное и местное управление», которая преподается в вузах, должна быть адаптирована к современным реалиям. Кроме того, остаются без должного внимания такие вопросы, как региональное управление и развитие лидерских качеств. Считаю, что этим должно активно заняться, в первую очередь, Агентство по делам государственной службы совместно с профильным министерством.
ВТОРОЕ. Следует усилить полномочия акимов сел, но сделать это вдумчиво, с пользой для дела.
В последние годы местные органы власти поэтапно наделяются дополнительными полномочиями, которые повышают их самостоятельность.
Это моя принципиальная позиция, поскольку работа сельских акимов связана с решением множества вопросов, касающихся самой жизнедеятельности сельчан. Сейчас Мажилис рассматривает поправки в Закон «О местном государственном управлении и самоуправлении». Эти поправки предполагают расширение полномочий акимов в части мониторинга уличной торговли, благоустройства общественных территорий, приобретения специализированной техники.
Но в законодательстве все еще есть разного рода расплывчатые положения, которые, по сути, не дают акимам реальной возможности положительно влиять на работу органов управления местного уровня. Сегодня аким Ирина Шишкина подняла вопрос о том, что сельские акимы не имеют доступа к государственным базам данных. Наверное, надо решить этот вопрос.
Из-за таких недостатков акимы не могут дать конкретные ответы на запросы жителей, откровенно говоря, в некоторых ситуациях оказываются беспомощными. Этого допускать нельзя. Это слабость государства.
Зона ответственности между разными уровнями местного государственного управления размыта, и это негативно отражается на ситуации в регионах. Считаю, что полномочия сельских акимов должны быть предельно конкретными. Прошу депутатов учесть это при обсуждении поправок в законодательство, как и предложения, которые были высказаны сегодня акимами сельских округов.
Выступавшие говорили о возложении на сельских акимов ряда функций, которые можно считать несвойственными, непрофильными для них.
Действительно, зачем акимы должны выполнять функции, которыми наделены по закону правоохранительные органы? Правительству совместно с Агентством по делам государственной службы следует провести детальный анализ ситуации с целью выявления непрофильных, дублирующих и недостающих полномочий районных и сельских акимов.
В месячный срок внести предложения по их корректировке, исключению или перераспределению между уровнями местного государственного управления.
Не могу обойти стороной и вопрос о статусе сельских акимов в системе государственной службы, который сегодня тоже поднимался. Это крайне важный вопрос. Знаю, что вы его неоднократно поднимали, направляли соответствующие обращения в Администрацию Президента.
Надо четко разграничить категории государственных служащих. Правительство совместно с Парламентом, Агентством по делам государственной службы должны всесторонне рассмотреть данный вопрос, в месячный срок представить свои соображения и предложения, принять соответствующие решения.
Особое внимание требуется уделить поддержке сотрудников сельских акиматов. Многие, кто когда-то работал или сейчас работает в акиматах, особенно в сельских акиматах, справедливо говорят, что это настоящая «школа жизни» для государственных управленцев.
Это понятно, потому что в акиматах формируются навыки ведения доверительного, конструктивного диалога между властью и обществом, развиваются реальные навыки управления. Поэтому считаю важным улучшать условия работы сотрудников сельских акиматов, в том числе с целью их профессионального роста.
ТРЕТЬЕ. Наряду с укреплением полномочий необходимо также усилить ответственность акимов.
Закон «О местном государственном управлении и самоуправлении» не содержит нормы, которая устанавливала бы ответственность акимов перед избирателями. Это неправильно. Акимы должны регулярно отчитываться перед жителями о реализации своих предвыборных программ. Данное требование следует закрепить на законодательном уровне. Необходимо также продумать механизмы прекращения полномочий сельских акимов, не выполняющих свои обещания и не исполняющих надлежащим образом свои обязанности.
Таких акимов нужно освобождать от должности по волеизъявлению граждан или по решению политических партий. Тогда кандидаты в акимы не смогут давать гражданам обещания, не подкрепленные реальными экономическими возможностями. Подобные пустые слова или популистские действия могут подорвать доверие населения не только к акимам сел, но и ко всему институту выборов.
Правительству следует определить требования, предъявляемые к экономическому блоку предвыборной программы акимов. Ее также целесообразно увязать с планом регионального развития. В целом, такие меры позволят усилить подотчетность акимов и повысить ответственность партий, выдвигающих своих кандидатов. Вы знаете, что я как Глава государства придаю большое значение реализации концепции «Слышащего государства». В стране проводится масштабная работа по рассмотрению обращений граждан. Сегодня аким села может при помощи единой информационной системы легко отслеживать проблемы жителей. На каждое обращение любой гражданин должен получить четкий ответ. Как правило, большинство запросов касаются состояния местной инфраструктуры, в том числе дорог, дворов и детских площадок. Это ключевые вопросы, требующие решения на местах.
Однако зачастую акиматы игнорируют подобные обращения, и не дождавшиеся ответа люди вынуждены обращаться с жалобами в центр, в том числе в Администрацию Президента. Уровень доверия граждан к своему акиму можно оценить по количеству подобных писем. С каждым годом у населения растут запросы, и это общемировая тенденция. Акимам следует с уважением и терпением относиться к людям, вести с ними открытый диалог.
Вопросы должны решаться максимально оперативно и эффективно на всех уровнях. При этом для выполнения таких задач у акимов должны быть и соответствующие полномочия. Нужно постоянно информировать граждан о значении проводимой работы. Как говорится, «критика – путь к совершенствованию». Конечно, необходимо прислушиваться к высказанным предложениям и мнениям. При этом следует здраво оценивать информацию и принимать взвешенные решения, а не идти на поводу у всех, особенно у тех, кто преследует сомнительные или даже провокационные цели. По сути, этой общей установки должны придерживаться акимы всех уровней. Настоящий аким – это личность, которая способна сплотить и повести за собой людей к достижению общих целей. Недавно я подписал Указ «Об утверждении основных принципов, ценностей и направлений внутренней политики Республики Казахстан». Это ключевой документ, который призван служить ориентиром в работе государственных служащих, особенно акимов.
ЧЕТВЕРТОЕ. Нужно повысить самостоятельность бюджетов четвертого уровня.
Пересмотр полномочий и усиление ответственности акимов должны сопровождаться грамотным, рациональным распределением экономических ресурсов. Иначе реформы в этом направлении не принесут ожидаемого результата. Для повышения самодостаточности сельских округов на четвертый уровень бюджета уже передано 25 видов налогов и платежей.
В рамках нового Бюджетного кодекса к этому перечню также добавился налог на добычу общераспространенных полезных ископаемых. С момента внедрения четвертого уровня бюджета (2018 год) поступления в бюджет сельских округов увеличились в четыре раза, составив свыше 130 миллиардов тенге. Положительная динамика налицо, но сельские округа все еще не способны решать вопросы социально-экономического характера без бюджетной поддержки со стороны районов и областей. Вдобавок в разных регионах есть диспропорции в местных бюджетах, связанные с численностью населения и структурой экономики сельских округов. Мы правильно сделали, когда передали большую часть стабильных налогов на местный, главным образом, районный уровень. Однако возникает необходимость усилить поддержку бюджета местного самоуправления, поскольку он в данное время недофинансирован. Действительно, зачастую предприятия получают доходы в сельских округах, используют труд местных жителей, но налоги платят по месту регистрации – в районе или городе.
Будет справедливо, если Правительство рассмотрит возможность сбалансированного подхода к этому принципу. Все же на местах тоже должны получать какие-то доходы. То есть, «плати налоги там, где работаешь и получаешь доходы». Задание Правительству понятное: чтобы как минимум часть этих доходов оставалась на местах.
Речь идет о зачислении определенной доли имущественного и индивидуального подоходного налогов юридических лиц в бюджеты четвертого уровня через дополнительные трансферты районов. Все это Правительству необходимо увязать с системой региональных стандартов, которая нацелена на выравнивание внутрирегиональных диспропорций. Крайне чувствительным вопросом для жителей ряда регионов выступают полноценные выплаты экологических штрафов. Граждане, живущие в населенных пунктах, где промышленные предприятия оказывают высокую нагрузку на экологию, вправе рассчитывать на поступление части таких платежей в местные бюджеты.
Чтобы устранить существующие дисбалансы, обеспечить прозрачность, эффективность и справедливость государственной политики, мы продолжим методично совершенствовать налогово-бюджетные процессы. Это важное направление работы Правительства. В частности, Правительству следует проработать вопрос установления лимитов на изъятия между уровнями бюджетов регионов. Для полноценной реализации своих расширенных полномочий и увеличения налоговых поступлений акимы сельских округов должны умело пользоваться соответствующими информационными платформами.
Цифровой Казахстан невозможно построить без сел и сельских округов. В эпоху искусственного интеллекта и тотальной цифровизации в этот процесс должны быть активно вовлечены и сельские акимы. Цифровизация сельских районов приведет к существенному выравниванию жизненного уровня, быта жителей сел и городов. Поэтому эту работу Правительство должно рассматривать в качестве приоритетной.
Достоверная и оперативная информация с мест позволяет принимать эффективные решения в центре, формирует основу экономики знаний и обеспечивает справедливое распределение ресурсов. Превратить Казахстан в полностью Цифровую страну в ближайшие три года – одна из важнейших задач нового этапа развития. От этого зависит, какое место наша нация займет в будущем мире. Поэтому без преувеличения – это вопрос выживания.
Буквально на этой неделе Президент Дональд Трамп объявил о стратегической инициативе, призванной обеспечить безусловное глобальное доминирование США в технологической сфере. Для этого создается единая платформа искусственного интеллекта, по сути, национальный супермозг, который объединит научные лаборатории, дата центры, цифровые модели и сеть суперкомпьютеров.
Эта система призвана обеспечить прорыв в разработке новых технологий и материалов во всех критически важных направлениях: от полупроводников до робототехники, от ядерной энергетики до биомедицины. Речь идет не об исследовательском проекте, а о целостной платформе, призванной обеспечить мировое лидерство США в этой сфере. Сроки установлены самые сжатые – меньше года.
Поэтому и нам нужно принимать меры. Конечно, Казахстан не претендует на лидерство в глобальном масштабе, но в то же время нужно ускорить технологическую модернизацию, чтобы не оказаться на обочине прогресса. Времени на раскачку нет.
ПЯТОЕ. Особое внимание следует уделить поддержке бизнеса на селе.
Прежде всего, необходимо заняться развитием сельскохозяйственных кооперативов. В этой сфере уже проделана большая работа. Тем более всем хорошо известна, их эффективность. Однако совместные хозяйства пока не стали опорой сельской экономики. Не секрет, что зачастую такие кооперативы создаются узким кругом лиц и фактически выполняют роль посредников между владельцами частных хозяйств и переработчиками продукции, при этом пользуясь государственными льготами.
Формально такие действия не запрещены, но на практике они существенно препятствуют повышению благосостояния сельского населения. Создание объединений (кооперативов) должно осуществляться по всей стране, чтобы каждый житель села мог ощутить положительные изменения. Если отдельные фермеры не объединятся, усилия государства по развитию агропромышленного комплекса могут оказаться напрасными. Поэтому следует активизировать работу в этом направлении.
Проект «Ауыл аманаты» открывает широкие возможности сельским жителям, желающим развивать свой бизнес. За два года в рамках проекта создано около 20 тысяч рабочих мест. До 2029 года на реализацию этой программы будет выделено порядка 600 млрд тенге. Для развития села крайне важно максимально задействовать потенциал социально-предпринимательских корпораций. К сожалению, в настоящее время они не оказывают должной поддержки развитию сельской экономики.
В своем Послании я поручил превратить социально-предпринимательские корпорации в полноценный институт развития. Этим вопросом занимаются Правительство и Администрация Президента. Я ожидаю реальных результатов. Ресурсы корпораций и программы «Ауыл – ел бесігі» следует направить на совершенствование инфраструктуры, необходимой для сельского бизнеса. Во многих регионах остро ощущается нехватка площадок для откорма и забоя скота, а также сервисно-заготовительных центров, занимающихся производством, хранением, транспортировкой, реализацией сельскохозяйственной продукции, а также ремонтом и обслуживанием техники.
В южном регионе особую актуальность приобретают вопросы, связанные с оросительными каналами и ирригационными системами. Уверен, наличие соответствующей инфраструктуры предоставит акимам больше возможностей для поддержки местного бизнеса и привлечения инвесторов. Для проведения масштабной работы в этом направлении необходимо внести изменения в Систему региональных стандартов. В целом, Правительству следует разработать конкретные предложения по приданию нового импульса сельской экономики.
Уважаемые участники!
В Послании мною выдвинута инициатива о создании однопалатного Парламента. Можно сказать, что это логичное продолжение предыдущих политических преобразований. Тем самым мы укрепляем принцип «Сильный Президент – влиятельный Парламент – подотчетное Правительство», сохраняя президентскую форму правления. Новая инициатива активно обсуждается в обществе, поступает много предложений относительно структуры Парламента. Например, высказываются идеи о пропорциональном представительстве депутатов в зависимости от численности населения. При таком подходе их число достигнет 200 человек, тогда как сегодня в двух палатах насчитывается 148 депутатов. Парламентская реформа – это не просто механическое объединение двух палат. Считаю, что чрезмерное увеличение числа депутатов нецелесообразно. Напротив, следует оптимизировать и усовершенствовать работу Парламента.
В новом однопалатном Парламенте не будет президентской квоты – все депутаты должны избираться в едином порядке. Это очень важный шаг в рамках предстоящей парламентской реформы. Данные меры следует всесторонне разъяснять обществу. В законодательный орган должны прийти по-настоящему квалифицированные и опытные специалисты. Наша цель – создать профессиональный Парламент. Следует также рассмотреть вопрос формирования новых комитетов. Считаю, что комитеты по цифровизации и развитию регионов должны работать как отдельные единицы. Все эти вопросы будут тщательно изучены специальной рабочей группой.
Существует множество других предложений по реформе, которые будут детально проработаны и затем опубликованы. У меня также есть ряд предложений по этой важной теме. В целом, количество поправок в Основной закон может быть очень большим. Поэтому не будет ошибкой сказать, что на референдуме народ будет голосовать фактически за новую Конституцию. В столь сложный и ответственный период особенно важно сохранить мир и стабильность в стране. Наши общие усилия следует направить на реализацию концепции «Закон и Порядок». Правоохранительные органы должны продемонстрировать свой профессионализм, не допустить провокаций и попыток заниматься «теневой» политической деятельностью.
****
Сегодня мы обсудили ряд важных вопросов, касающихся села, определили конкретные задачи. Уверен, что при качественном и системном подходе к их решению мы достигнем поставленных целей. Сельским жителям необходимо обеспечить полноценные условия для их комфортной жизни и эффективного труда. В авангарде этой работы должны идти сельские акимы. Хочу выразить благодарность акиму Жанар Нурмураткызы, которая сегодня подняла очень важный вопрос, касающийся движения «Таза Қазақстан». Именно они доводят государственную политику до населения и разъясняют суть изменений, происходящих в стране. Я возлагаю на вас большие надежды.
Главная задача акима – повышение качества жизни населения. Благополучие каждого жителя – залог процветания всего села. Уверен, вы приложите все усилия для достижения этой цели. Сельское население вносит большой вклад в развитие нашей страны. Пользуясь случаем, выражаю вам огромную благодарность. Государство всегда будет поддерживать село, ведь это основа нашей нации. Развитие села требует нового мировоззрения, передовых идей и обновленных подходов.
****
Наряду с акимами сел в этом зале присутствуют члены Правительства и главы регионов. Как вы знаете, я поручил Правительству совместно с Национальным банком, Агентством по регулированию и развитию финансового рынка принять конкретные меры по оздоровлению экономики. В этой связи на прошлой неделе была принята Программа совместных действий по макроэкономической стабилизации и повышению благосостояния населения на ближайшие три года. Предусмотренные меры должны быть реализованы качественно и своевременно. Акимам областей следует активно участвовать в этой работе и вносить в Правительство тщательно продуманные предложения.
Перед нами стоят следующие важные задачи:
– обеспечение устойчивого и качественного роста экономики;
– повышение качества жизни граждан за счет снижения инфляции и увеличения доходов населения;
– развитие частного сектора в целях подъема производства;
– наращивание экспорта готовой продукции.
В условиях нестабильной мировой обстановки и неопределенности наше государство может столкнуться со многими другими вызовами. В некоторых странах нерешенными остаются вопросы суверенитета и территориальной целостности, которые становятся предметом острых международных споров. Ослабла роль Организации Объединенных Наций, глобальная экономика переживает непростые времена. Именно поэтому мы должны быть едиными, проявлять дальновидность, заботиться о подрастающем поколении, давать ему правильное воспитание и не допускать внутренних разногласий. В конечном итоге наша общая и важнейшая задача заключается в эффективном служении интересам страны. Суверенитет, самостоятельность и Независимость Казахстана – превыше всего. Как Президент я приложу все усилия для сохранения главных ценностей нашего народа.
Мира и процветания нашей Родине!
Желаю всем благополучия и успехов!
Законы
27 ноября 2025 года
Глава государства принял участие в заседании Совета коллективной безопасности ОДКБ
27 ноября 2025 года
Бүгінгі жиынның мән-маңызы айрықша. Еліміздегі барлық деңгейдегі атқарушы билік өкілдері осы жерге арнайы шақырылды. Ауыл әкімдерінің басым көпшілігі, яғни 80 пайызы осында. Жалпы, осындай ауқымды құраммен алғаш рет бас қосып отырмыз.
Баршаңызға мәлім, 2019 жылдан бері елімізде ауқымды саяси реформалар жүргізіліп жатыр. Қазақстан жаңа тұрпатты ел болу үшін тарихи бетбұрыс жасады. Ең алдымен, елдегі түбегейлі өзгерістердің құқықтық негізін қалыптастырдық. Саяси үдерістерді жаңғыртуға арналған 20-ға жуық заң қабылданды. Жалпыхалықтық референдум арқылы Ата заңымызға түзетулер енгізілді. Парламенттің құзыреті кеңейді, атқарушы биліктің жауапкершілігі күшейді. Саяси партиялардың рөлі артып, жұмысы жандана түсті. Сондай-ақ партияларды тіркеу талаптары едәуір жеңілдеді. Нәтижесінде Мәжілістегі саяси партиялардың саны көбейді.
Билік жүйесінде жаңа институттар пайда болды. Конституциялық Сот құрылды. Адам құқықтары жөніндегі уәкілге конституциялық мәртебе берілді. Кассациялық сот жүйесі жұмыс істей бастады. Осылайша, біз еліміздің саяси өмірінде бұрын-соңды болмаған бірегей өзгерістерді жүзеге асыра бастадық. Қазақстан бұл саяси кеңістікте дәл осындай кең ауқымды реформаларды қолға алған бірден-бір ел деп сеніммен айтуға болады. Соның арқасында азаматтарымыз мемлекеттік маңызы бар шешімдер қабылдауға белсене атсалыса бастады.
2020 жылы халыққа Жолдауымда ауыл әкімдерін тікелей сайлау туралы бастама көтергенімді білесіздер. Бұл мемлекетті басқару ісін түбегейлі жаңғырту жолындағы аса маңызды қадам болды. Себебі жергілікті әкімдер бүкіл билік жүйесінің тірегі саналады. Сондықтан біз орынсыз асығыстыққа жол берген жоқпыз, ауыл әкімдерін сайлау жұмысын 5 жылдың ішінде біртіндеп жүзеге асырдық. Бүкіл еліміз бойынша 2334 ауыл әкімі сайланды. Олардың орташа жасы – 43 жас. Жаңадан сайланған әкімдердің үштен бірі – бұрын мемлекеттік қызметте болмаған азаматтар.
Ауылдағы сайлау саяси партиялардың аймақтардағы жұмысына тың серпін берді. Олар өз үміткерлерін ұсынып, сайлауға белсене араласты. Саяси ұйымдардың 1500-ден астам өкілі әкім болып сайланды. Жаңа басшылардың қатарында алты партияның мүшелері бар. Ал 700-ден астам азамат өзін-өзі ұсынып, сайлауда жеңіске жетті. Сайланған әкімдер жұмысқа кірісіп кетті, жалпы нәтиже жаман емес деуге болады. Ең бастысы, олар жергілікті жұрттың мұң-мұқтажын, шешімін таппай жатқан түйткілдерді жақсы біледі.
Ауыл-аймақтың дамуына бөлінген бюджет қаражаты да тиімді игеріле бастады. Ауылдардың кірісі көбейді, мемлекет тарапынан берілетін қаржыға, яғни дотацияға тәуелділік азайып келеді. Жақында жүргізілген сауалнамаға сәйкес ауыл тұрғындарының 84 пайызы өз әкімдеріне сенетіні анықталды. Бұл – өте жақсы көрсеткіш. Сондықтан ауыл әкімдерін сайлау үдерісі алдағы уақытта да жалғасын табады.
Ал аудан әкімдерін сайлауға қатысты әртүрлі көзқарас бар. Бірқатар қоғам қайраткері мен белсенді азаматтар «аудан әкімдерін сайлау қажет пе, жоқ па» деген мәселені қайта қарауды ұсынуда. Бұл мәселені Ерлан Саиров, Альберт Рау, Мархабат Жайымбетов бастаған депутаттар да көтерді. Олар елде сайлау тым көбейіп бара жатқанын, жұрт саяси науқандардан мезі бола бастағанын айтуда. Бұл пікірді ауыл және аудан тұрғындары да қолдап жатыр. Сайлау науқандары жергілікті жерде жүргізілуге тиіс нақты жұмыстарға кедергі келтіруі мүмкін деген пайымдар да бар. Бұл пікірлерді ескерген жөн.
Осыған дейін аудан әкімдерін сайлау тәсілі арқылы 52 әкім сайланды. Енді олардың қалай жұмыс істейтінін қарап көру қажет. Аудан әкімін сайлаудың тиімді-тиімсіз тұстарын мұқият саралау керек. Мәселе – аудан әкімдерінің сайлауын міндетті түрде өткізу емес, басты мақсат: біз оң нәтижелерге қол жеткізуіміз керек. Үкімет және Парламент депутаттары бірлесіп, осы мәселені жан-жақты қарап, әділетті, дұрыс шешім қабылдауы қажет. Ең бастысы, әрбір реформа салмақты көзқараспен, байыппен жасалуы керек.
Бәріңізге белгілі, елдегі өзгерістердің арқасында мемлекеттік қызметке мүлде жаңа адамдар келіп жатыр. Осы орайда, Президенттік жастар кадрлық резервін ерекше атап өткен жөн. Резервке қосылуға өтініш берген 30 мыңға жуық үміткердің ішінен 450 адам іріктеліп алынды. Олардың 72 пайызы басшылық қызметке тағайындалды.
Кадрлар құрамын жаңарту үдерісі биліктің бүкіл тармағында және барлық деңгейде жүргізіліп жатыр. Бұл – уақыт талабы. Бірақ осындай жауапты жұмыста саяси науқаншылдыққа жол бермеу керек. Ең алдымен, тиімді ұсыныс айтып, пайдалы бастамалар көтеретін, батыл шешім қабылдай алатын азаматтарды, яғни кәсіби тұрғыдан білікті мамандарды мемлекеттік қызметке көптеп тарту қажет. Біз осы маңызды жұмысты жалғастыра береміз.
Құрметті әкімдер!
Ауыл – төл өркениетіміздің алтын қазығы. Ауылды өркендету – баршаға ортақ парыз. Мемлекет бұл мәселеге ерекше жауапкершілікпен қарайды. Өздеріңіз білесіздер, 2022 жылы халыққа ұсынған сайлау алдындағы бағдарламада ауыл мәселесіне айрықша назар аудардым. Алғашқы Жарлығым да ауылды дамытуға арналды. Соған сәйкес Қазақстан Республикасының ауылдық аумақтарын дамытудың 2023-2027 жылдарға арналған тұжырымдамасы әзірленді. Қазіргі таңда осы құжатқа сай нақты жұмыс атқарылып жатыр.
Жуырда ғана Ауыл еңбеккерлерінің екінші форумын өткізіп, осы саладағы өзекті мәселелерді қарадық. Ал бүгін ауыл-аймақтардың даму бағдарын айқындаймыз. Бұл – мемлекеттің алдында тұрған стратегиялық міндеттің бірі.
Соңғы жылдары ауыл тұрғындарының тұрмыс сапасын арттыру үшін тиісті жұмыс жүргізіліп жатыр. 2022 жылы халықтың табысын арттыруға арналған кешенді жоспар қабылданды. Биыл Үкімет алдағы бес жылға арналған Өңірлерді дамыту тұжырымдамасын бекітті. Ауылға қомақты инвестиция тартылды. 2021 жылдан бері ауыл халқына алғашқы медициналық-санитарлық көмек көрсететін 864 нысан салынды. Сондай-ақ 388 жаңа мектеп ашылды. Былтыр 2 мыңға жуық ауыл мектебіне сапалы интернет берілді.
Жыл өткен сайын ауылдың әлеуеті артып келеді. Өзін-өзі қамтамасыз ету деңгейі жоғары ауылдардың саны көбейе түсті. Ауыл шаруашылығының жалпы өнімі алты жылда 1,5 еседен астам өсіп, 8,3 триллион теңгеге жетті. Биыл ауылдағы шаруаларға 1 триллион теңге көлемінде қолдау көрсеттік. Дәл осындай мемлекеттік қолдау көрсеткен елдер көп емес, тіпті, бұл көптеген ел қол жеткізе алмайтын қаржылай көмек деуге болады.
Алайда алдымызда биік мақсаттар тұр: біз ауылдағы жағдайды жақсартып, жұмысты күшейтуіміз керек. Сондықтан алдымен ауылды дамытуға қатысты жұмыстың негізгі бағыттарына тоқталып өтейін.
БІРІНШІ. Ауыл әкімдері міндетті түрде білікті маман болуға тиіс
Қазіргі ауыл әкімдерінің 60 пайызға жуығы осы қызметке алғаш рет сайланды. Бұл – жергілікті билік құрамы біршама жаңарды деген сөз. Алайда сайлауда жеңіске жету – алдағы үлкен жұмыстың басы ғана. «Әкім болдым, толдым» деп отыруға болмайтыны түсінікті.
Әкімдер өздерінің мықты басшы екенін іс жүзінде дәлелдеуі керек. «Басшының бағы – ел-жұрттың қамы» деп бекер айтылмаған. Нағыз елге сыйлы әкім болу үшін ауылдың ахуалын жақсы білу де аздық етеді. Халықтың сенімін ақтап, елдің береке-бірлігін нығайту үшін жұмыс істеу керек.
Әкім мемлекеттік деңгейде жасалып жатқан өзгерістерді жергілікті жерде жүзеге асыруға қабілетті болуы қажет. Кәсіби тұрғыдан білікті әрі еңбекқор әкім сайлаушылардың сенімін ақтай алады. Сондықтан ауыл әкімдерінің басқару ісіндегі шеберлігін арттыру өте маңызды.
Әкімдердің арасында бұрын билік жүйесінде жұмыс істемеген азаматтар бар екенін айттық. Олардың тәжірибесі аз екені түсінікті. Осы бағытта «Amanat» партиясының бастамасымен «Әкімдер мектебі» жобасы қолға алынды. Әрине, мұндай курстар жоғары білімнің орнын баса алмайды. Сондықтан университеттерде оқытылатын «Мемлекеттік және жергілікті басқару» бағдарламасын талапқа сай өзгерту керек.
Ауыл-аймақтарды басқару, көшбасшылық қабілетті дамыту мәселесі назардан тыс қалған. Ал бұл жұмыспен ең алдымен Мемлекеттік қызмет істері агенттігі шұғылдануы керек. Құзырлы министрлікпен бірлесіп, ауыл әкімдерін даярлауға белсенді түрде кірісу қажет.
ЕКІНШІ. Ауыл әкімдерінің өкілеттіктерін күшейту керек.
Бірақ мұны халыққа пайдасы тиетіндей мұқият ойластырып іске асырған жөн. Соңғы жылдары жергілікті билік органдары кезең-кезеңімен қосымша өкілеттікке ие болып, олардың дербестігі арта түсті. Бұл – менің нақты ұстанымым. Өйткені ауыл әкімдері елдегі ағайынның тұрмыс-тіршілігіне қатысты түйткілдерді шешумен айналысады.
Қазіргі уақытта Мәжіліс «Жергілікті мемлекеттік басқару және өзін өзі басқару туралы» Заңға енгізілетін түзетулерді қарастырып жатыр. Аталған нормалар әкімдерге көше саудасына мониторинг жүргізуге, қоғамдық аумақтарды абаттандыруға, арнаулы техникалар сатып алуға қатысты өкілеттіктер беруді көздейді.
Дегенмен заңнаманың екіұшты тұстары да бар. Мәселен, әкімдерге жергілікті деңгейдегі басқару органдарының жұмысына оң ықпал етуге нақты мүмкіндік берілмейді. Бүгін әкім Ирина Шишкина ауыл әкімдерінің мемлекеттік дерек қорына қолы жетпей отырғанын айтты. Бұл мәселені шешу қажет.
Міне, осындай кемшіліктердің салдарынан әкімдер тұрғындардың талап-тілегін орындай алмайды. Ашығын айтқанда, кейбір жағдайда дәрменсіз күйге түседі. Оған жол беруге болмайды. Жергілікті мемлекеттік басқарудың түрлі деңгейлері арасындағы жауапкершілік шегі анықталмаған. Бұл өңірлердегі жағдайға кері әсер етеді. Ауыл әкімдерінің өкілеттіктері айқын болуы керек деп санаймын. Заңнамалық түзетулерді талқылаған кезде депутаттарға осы жайттарды ескеруді ұсынамын. Сондай-ақ осы жиында ауылдық округ әкімдері көтерген ұсыныстарды да ескерген жөн.
Бүгін сөз алғандар ауыл әкімдеріне функционалдық міндетіне кірмейтін қызметтерді қоса атқару жүктелгені жөнінде айтты. Шын мәнінде, ауыл әкімдері құқық қорғау органдарының құзыретіне жататын міндеттерді неге атқаруға тиіс?! Үкімет Мемлекеттік қызмет істері агенттігімен бірлесіп, аудан және ауыл әкімдерінің құзыретіне жатпайтын, қайталанатын және жетіспейтін өкілеттіктерін анықтау мақсатында жағдайға егжей-тегжейлі талдау жүргізуге тиіс. Бір ай ішінде оларды түзету, жою немесе жергілікті мемлекеттік басқару сатылары арасында қайта бөлу туралы ұсыныс енгізуді тапсырамын.
Мемлекеттік қызмет жүйесіндегі ауыл әкімдерінің мәртебесі туралы мәселені айналып өте алмаймыз. Бұл – өте өзекті дүние. Аталған ұсыныс бұған дейін де бірнеше рет көтерілгенін, тіпті, Президент Әкімшілігіне тиісті өтініштер түскенін жақсы білемін. Мемлекеттік қызметшілердің санаттарын нақты белгілеу керек. Үкімет Парламентпен, Мемлекеттік қызмет істері агенттігімен осы мәселелерді жан-жақты қарастырып, бір ай ішінде өздерінің ұсыныс-пікірлерін беруге тиіс. Содан соң шешім қабылданады.
Ауыл әкімдіктерінің қызметкерлерін қолдауға ерекше көңіл бөлген жөн. Әкімдіктерде, әсіресе, ауыл әкімдіктерінде бұрын жұмыс істеген немесе қазір де еңбек етіп жүрген азаматтар мұны мемлекеттік қызметшінің нағыз өмір мектебі деп бекер айтпайды. Бұл баршаға түсінікті. Өйткені әкімдік қызметкерлері билік пен бұқара арасында сенімді әрі сындарлы диалог жүргізуді меңгеріп, нағыз басқару машығын жетілдіреді. Сол себепті ауыл әкімдіктері қызметкерлерінің жұмыс істеуіне, олардың кәсіби тұрғыдан өсуіне жағдай жасау маңызды деп санаймын.
ҮШІНШІ. Әкімдердің өкілеттігімен қатар жауапкершілігі де күшеюі керек.
«Жергілікті мемлекеттік басқару және өзін-өзі басқару туралы» Заңда әкімнің сайлаушылар алдындағы жауапкершілігін нақтылайтын норма жоқ. Бұл – дұрыс емес. Әкімдер тұрғындарға сайлау алдындағы бағдарламасының орындалуы туралы жиі есеп беріп тұруға тиіс. Мұны заңмен бекіту керек. Уәдесін орындамайтын, міндетін дұрыс атқармайтын ауыл басшысын қызметінен босату тетіктері қарастырылуы қажет. Ондай әкімдер халықтың талабымен немесе саяси партиялардың ұсынысымен жұмыстан шығарылуға тиіс. Сонда әкім болуға үміткерлер де елге экономикалық негізі жоқ құрғақ уәде бере алмайды. Мұндай жалаң сөздер, яғни популистік әрекеттер халықтың ауыл әкімдеріне, тіпті тұтас сайлау институтына деген сенімін азайтуы мүмкін.
Үкімет әкімдердің сайлау алдындағы бағдарламасының экономикалық бөлігіне қойылатын талаптарды айқындауы керек. Сапалы дайындалған бағдарламаны аймақтың даму жоспарымен үйлестіруге болады. Жалпы, осындай шаралар әкімдердің есептілігін күшейтеді. Сондай-ақ өз үміткерлерін ұсынған партиялардың жауапкершілігін арттырады.
Мемлекет басшысы ретінде менің «Халық үніне құлақ асатын мемлекет» тұжырымдамасына айрықша мән беретінімді білесіздер. Елімізде азаматтардың өтінішін қарауға қатысты ауқымды жұмыс жүргізіліп жатыр. Қазір ауыл әкімі бірыңғай ақпараттық жүйе арқылы тұрғындардың мәселелерін еш қиындықсыз сараптай алады. Өтініш жолдаған әрбір адамның сауалына нақты жауап берілуге тиіс. Әдетте, мұндай хаттардың көбі аймақтағы инфрақұрылым, соның ішінде, жол, аула және балалар алаңы туралы болады. Бұл – жергілікті жерде шешімін табуға тиіс негізгі мәселелер.
Бірақ әкімдіктер көп жағдайда мұндай өтініштерге атүсті қарайды. Амалы таусылған жұрт орталыққа, тіпті, Президент Әкімшілігіне шағымдануға мәжбүр. Азаматтардың өз әкіміне деген сенім деңгейін осындай хаттардың санынан байқауға болады.
Жыл өткен сайын халықтың талап-тілегі артып келеді. Бұл – бүкіл әлемге ортақ үрдіс. Әкімдер халыққа құрметпен, шыдамдылықпен, түсіністікпен қарап, азаматтармен ашық әңгіме жүргізуге тиіс. Олар барлық мәселені мүмкіндігінше өз деңгейінде шұғыл және сапалы шешуі қажет. Бірақ бұл міндетті атқару үшін жергілікті әкімдердің қолында тиісті құзыреті болуы керек. Атқарылып жатқан жұмыстың мән-жайын үнемі жұртқа түсіндіріп отырған жөн.
«Сын түзелмей, мін түзелмейді» деген. Әрине, айтылған ұсыныс-пікірге назар аудару керек. Бірақ әркімнің, әсіресе, іс-әрекеті ерсі, ниеті теріс, тіпті, арандатушы адамдардың ығына жығылмай, жетегінде кетпей, ақылға қонымды ұсынысты ғана қабылдау қажет. Негізі, бұл – барлық деңгейдегі әкімдерге ортақ ұстаным. Тұрғындарды ортақ іске жұмылдырып, алға бастай білетін әкімді нағыз әкім деуге болады.
Мен жақында «Қазақстан Республикасы ішкі саясатының негізгі қағидаттарын, құндылықтары мен бағыттарын бекіту туралы» Жарлыққа қол қойдым. Бұл – әрбір мемлекеттік қызметшінің, әсіресе әкімдердің жұмысына бағдар беретін өте маңызды құжат.
ТӨРТІНШІ. Төртінші деңгейлі бюджеттің дербестігін арттыру керек.
Әкімдердің өкілеттігін қайта қарау мен жауапкершілігін күшейту экономикалық ресурстарды рационалды бөлумен қатар сауатты жүргізілуге тиіс. Әйтпесе аталған бағыттағы реформалар ойдағыдай нәтиже бермейді. Ауылдық округтердің өзін өзі қамту деңгейін арттыру мақсатында бюджеттің төртінші буынына салық пен төлемдердің 25 түрі берілді.
Жаңа Бюджет кодексі аясында бұл тізбекке кең таралған пайдалы қазбаларды өндіру салығы да қосылды. Төртінші деңгейлі бюджет енгізілгеннен бері (2018 жыл) ауылдық округтердегі түсім төрт есе ұлғайтып, 130 миллиард теңгеден асты.
Оң өзгеріс байқалады. Алайда ауылдық округтер аудан мен облыстың қаржылай қолдауынсыз әлеуметтік-экономикалық мәселелерді әлі де шеше алмайды. Оған қоса кейбір өңірлерде жергілікті бюджетте халықтың саны мен ауылдық округтердің экономикалық құрылымына байланысты алшақтық бар.
Біз тұрақты салық түсімінің басым бөлігін жергілікті жерлерге, ең бастысы, аудандық деңгейге бердік. Бұл – өте дұрыс. Десек те жергілікті өзін өзі басқару бюджетіне қолдауды күшейту қажеттілігі туындап отыр. Өйткені қазір оған тиісінше қаражат бөлінбеген. Ақиқатында, кей кәсіпорындар ауылдық округтарда пайда табады, жергілікті тұрғындардың еңбегін қолданады, бірақ салықты өздері тіркелген аудан немесе қала бюджетіне төлейді. Сондықтан Үкімет бұл қағидатқа теңгерімді тәсіл қолдану мүмкіндігін қарастырғаны дұрыс болар еді. Қанша дегенмен жергілікті жерлерге де қандай да бір кіріс түсуі қажет қой. Яғни «салықты жұмыс істейтін және табыс табатын жерде төле» қағидатын іске асырған жөн. Үкіметке берілген тапсырма түсінікті: кем дегенде кірістің бір бөлігі жергілікті жерде қалуға тиіс.
Заңды тұлғалардың мүлік және жеке табыс салығының белгілі бір бөлігі аудандардың қосымша трансферттері арқылы төртінші деңгейлі бюджетке аударылғаны жөн. Мұның бәрін Үкімет өңірлер арасындағы алшақтықты реттеуді көздейтін Аймақтық стандарттар жүйесімен ұштастыруы қажет.
Бірқатар өңір тұрғындары үшін экологиялық айыппұлдарды толық төлеу аса өзекті мәселе. Өндіріс орындары экологияға шектен тыс зиян келтіретін елді мекендер тұрғындары мұндай төлемдердің бір бөлігі жергілікті бюджетке түскенін қалайды. Олар бұған толық құқылы. Байқалған теңсіздікті реттеп, мемлекеттік саясаттың ашықтығын, тиімділігі мен әділдігін қамтамасыз ету үшін біз салық-бюджет үдерістерін жүйелі түрде жетілдіре береміз. Бұл – Үкімет жұмысының маңызды бағыты.
Үкімет өңірдегі бюджет деңгейлері арасында қазынадан қаржы алуға лимит қою мәселесін қарастыруы керек. Ауылдық округтер әкімдері өздерінің кеңейтілген өкілеттіктерін толық іске асырып, салық түсімдерін ұлғайту мақсатында қолданыстағы ақпараттық платформалармен жұмыс істей білуі қажет.
Цифрлық Қазақстанды ауылдар мен ауылдық округтерсіз құру мүмкін емес. Жасанды интеллект пен жаппай цифрландыру дәуірінде бұл іске ауыл әкімдері де белсенді түрде атсалысқаны жөн. Елді мекендерді цифрландыру ауыл мен қала тұрғындарының тұрмыс сапасын айтарлықтай теңестіреді. Сондықтан Үкімет бұл бағыттағы жұмысты басты басымдықтардың бірі ретінде қарастыруы қажет. Жергілікті жерлерден алынған нақты әрі жедел ақпарат орталықта тиімді шешімдер қабылдауға мүмкіндік береді. Сондай-ақ экономикалық дерекқор негізін қалап, ресурстарды әділ бөлуге ықпал етеді.
Алдағы үш жылда Қазақстанды толықтай цифрлық елге айналдыру – жаңа даму кезеңіндегі басты міндеттердің бірі. Болашақта еліміздің әлемде алатын орны осыған тікелей байланысты. Сондықтан мұны тіршілік үшін талас десек, артық айтқандық емес.
Осы аптада Президент Дональд Трамп АҚШ-тың технология саласындағы жаһандық үстемдігін қамтамасыз етуге арналған стратегиялық бастамасын жариялады. Ол үшін жасанды интеллектінің бірыңғай платформасы құрылады. Бұл ғылыми зертханаларды, дата орталықтарды, цифрлық модельдерді және суперкомпьютер желісін біріктіретін ұлттық ақыл-ой алаңы болмақ. Аталған жүйе барлық аса маңызды бағыт бойынша жаңа технологиялар мен материалдарды әзірлеуге тың серпін береді. Ол жартылай өткізгіштерден бастап роботты техникаға дейінгі, ядролық энергетикадан бастап биомедицинаға дейінгі салаларды түгел қамтиды. Бұл арада зерттеу жобасы жайында емес, АҚШ-ты осы салада әлемдік көшбасшыға айналдыратын толыққанды платформа жөнінде әңгіме болып отыр. Мұны іске асыру үшін бір жылға жетер-жетпес мерзім беріліп отыр. Сол себепті бізге де шара қолдану керек. Әлбетте, Қазақстан жаһандық ауқымдағы көшбасшылыққа таласпайды. Бірақ өркениет көшінен қалмай, технологиялық жаңғыруды жылдамдату қажет. Ойланып-толғанып жүруге уақыт аз.
БЕСІНШІ. Ауылдағы кәсіпкерлікті өркендетуге баса мән беру керек.
Алдымен ауыл шаруашылығы кооперативтерін дамытуымыз қажет. Осы бағытта біршама жұмыс атқарылды. Оның пайдалы екені де көпшілікке белгілі. Алайда бірлескен шаруашылықтар әзірге ауыл экономикасының тірегі бола алмай тұр. Көбіне мұндай кооперативтерді бірнеше адам ғана құратыны жасырын емес. Олар жеке шаруашылық иелері және өнім өңдеушілер арасында делдал болып жүреді. Соған қарамастан мемлекеттен жеңілдіктер алады. Рас, мұндай теріс әрекеттерге тыйым салынбаған. Бірақ бұл ауыл халқының әл-ауқатын арттыруға кедергі келтіреді.
Бірлестік (кооператив) құру бүкіл ел бойынша жүргізілуі керек. Сонда ғана ауылдағы ағайын бұл жұмыстың игілігін көреді. Жеке шаруалар біріге алмаса, мемлекеттің ауыл шаруашылығын дамыту жолындағы бар еңбегі зая кетеді. Сондықтан бұл жұмысты белсенді түрде қолға алуымыз қажет.
«Ауыл аманаты» жобасы өз кәсібін дамытқысы келетін ауыл тұрғындарына мол мүмкіндік беруде. Жоба аясында екі жылдың ішінде 20 мыңға жуық жұмыс орны ашылды. 2029 жылға дейін осы бағдарламаға 600 миллиард теңгеге жуық қаражат бөлінеді.
Ауылды дамыту үшін әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорацияларының әлеуетін кеңінен пайдаланған жөн. Қазіргі таңда бұл корпорациялардың ауыл экономикасына еш көмегі тимей тұр. Мен Жолдауымда әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорацияларды толыққанды даму институтына айналдыру туралы тапсырма бердім. Үкімет және Президент Әкімшілігі бұл жұмыспен айналысып жатыр. Нақты нәтиже күтемін. Осы корпорациялардың және «Ауыл – ел бесігі» бағдарламасының ресурстарын ауыл бизнесіне қажетті инфрақұрылымды жетілдіру үшін жұмсаған абзал.
Көптеген аймақта мал бордақылайтын және мал соятын орындар тапшы. Сондай-ақ ауыл шаруашылығы өнімін өндіру, сақтау, тасымалдау, өткізу ісімен айналысатын және ауыл шаруашылығы техникасы мен жабдықтарын жөндеп, қызмет көрсететін сервистік дайындау орталықтары жетіспейді.
Ал оңтүстік өңірде суару арналары мен ирригация жүйелеріне қатысты мәселе – өте өзекті. Тиісті инфрақұрылым болса, әкімдердің жергілікті бизнесті қолдауға және инвестор тартуға мүмкіндігі артады. Бұл бағытта ауқымды жұмыс жүргізу үшін Аймақтық стандарттар жүйесіне өзгерту енгізу қажет. Жалпы, Үкімет ауыл экономикасын жандандыру үшін нақты ұсыныстар әзірлеуі керек.
Құрметті жиынға қатысушылар!
Мен биылғы Жолдауымда бір палаталы Парламент құру туралы бастама көтердім. Бұл осыған дейінгі саяси өзгерістердің заңды жалғасы деуге болады. Біз «Күшті Президент – ықпалды Парламент – есеп беретін Үкімет» қағидатын орнықтыра түсеміз, яғни еліміз Президенттік Республика болып қала береді. Жаңа бастама қоғамда қызу талқыланып жатыр.
Парламенттің құрылымына қатысты көптеген ұсыныс келіп түсуде. Мысалы, депутаттардың саны халық санына сәйкес, яғни пропорционалды болуға тиіс деген ойлар айтылуда. Мұндай ұстаныммен қарайтын болсақ, олардың саны 200 адамға жетеді. Қазір қос палатада 148 депутат бар.
Парламенттік реформа – екі палатаны жай біріктіре салу деген сөз емес. Меніңше, депутат санын тым көбейтудің қажеті жоқ. Керісінше, оңтайландыру керек, Парламенттің жұмысын жетілдіру қажет. Мысалы, бір палаталы жаңа Парламентте Президент квотасы болмайды. Барлық депутаттар бірдей тәртіппен сайлануы қажет. Бұл – алдағы Парламенттік реформа аясында жасалатын аса маңызды қадам. Мұны жақсы ұғынып, жұртшылыққа кеңінен түсіндіру қажет.
Заң шығару органына білікті әрі тәжірибелі мамандар, яғни өз ісінің майталмандары келуге тиіс. Бір сөзбен айтқанда, біз нағыз кәсіби Парламентті жасақтауымыз керек. Жаңа комитеттер құру мәселесін қарастыру қажет.
Цифрландыру, аймақтарды дамыту жұмысымен айналысатын комитеттер өз алдына бөлек болғаны жөн деп санаймын. Бұл мәселелерді арнайы жұмыс тобы мұқият зерделейді. Осы реформаға қатысты басқа да көптеген ұсыныстар бар. Соның бәрін әбден пысықтап, кейін жариялаймыз. Менің де осы аса маңызды реформа бойынша ұсыныстарым бар.
Жалпы, Конституциямызға енгізілетін түзету өте көп болуы мүмкін. Сондықтан референдум барысында халық жаңа Ата Заңға дауыс беретін болады деп айтсақ, қателеспейміз.
Осындай күрделі, жауапты жағдайда елімізде тыныштық, тұрақтылық болуы керек. «Заң мен тәртіп» тұжырымдамасын бәріміз бір қоғам болып сақтауымыз керек. Құқық қорғау органдары өз кәсібилігін көрсетуі қажет. Арандатушыларға немесе «лас, көлеңкелі» саясатпен айналысқысы келетін адамдарға жол бермейміз.
****
Біз бүгін ауылға қатысты көптеген маңызды мәселені көтеріп, нақты міндеттерді айқындадық. Алдымызда тұрған міндеттің бәрін сапалы әрі жүйелі орындасақ, мақсатымызға жетеміз. Ауыл өмір сүруге қолайлы, еңбек етуге жайлы болуға тиіс.
Ауыл әкімі осы өте маңызды жұмыстың басы-қасында жүреді. Бүгін әкім Жанар Нұрмұратқызы «Таза Қазақстан» қозғалысы жөнінде өте өзекті мәселе көтерді. Оған алғыс айтамын. Мемлекеттік саясатты халыққа жеткізетін де, елдегі өзгерістердің, атқарылып жатқан ауқымды жұмыстың мән-маңызын жан-жақты түсіндіретін де – әкімдер. Мен Сіздерге зор үміт артамын. Әкімнің ең басты міндеті – тұрғындардың тұрмыс сапасын арттыру.
Ауылдағы ағайынның әл-ауқаты жақсарса, ауылдарымыз да көркейеді деген сөз. Сіздер ауылды өркендету үшін табанды еңбек етесіздер деп сенемін. Ауыл халқы елімізді дамытуға зор үлес қосуда. Мен осы сәтті пайдаланып, барлық ауыл тұрғындарына зор алғыс айтамын.
Мемлекет әрдайым ауылды қолдайды. Себебі ауыл – ұлтымыздың өзегі. Ауылды жаңа көзқараспен, озық оймен, жаңартылған тәсілдермен бірге дамытуымыз керек.
****
Бүгінгі жиында ауыл әкімдерімен қатар, Үкімет мүшелері және облыс әкімдері отыр. Өздеріңіз білесіздер, мен Үкіметке экономиканы сауықтыру үшін Ұлттық банкпен, Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігімен бірлесіп, нақты шаралар қабылдауды тапсырдым.
Осыған орай, өткен аптада үш жылға арналған Макроэкономикалық тұрақтандыру және халықтың әл-ауқатын арттыру жөніндегі бірлескен іс-қимыл бағдарламасы қабылданды. Құжатта көрсетілген шаралар сапалы әрі уақтылы орындалуы керек.
Бұл жұмысқа облыс әкімдері белсене атсалысуға тиіс. Нақты ойластырылған ұсыныстарды Үкіметке енгізуге рұқсат беремін. Алдымызда тұрған басты мақсаттар: экономиканың тұрақты, сапалы өсімін қамтамасыз ету қажет; инфляцияны төмендетіп, халықтың табысын арттыру арқылы тұрмыс жағдайын жақсарту қажет; жеке секторды дамытып, өндірісті жандандыру керек; дайын өнім экспортын көбейту қажет.
Мемлекетіміздің алдында әлі де көптеген сынақ пайда болуы мүмкін. Қазіргі таңда әлемдегі ахуал тұрақты емес, келешегі бұлыңғыр деуге болады. Кейбір елдердің егемендігі, жерінің тұтастығы әлі толық шешілмеген, тіпті, бұл мәселе халықаралық даулардың өзекті тақырыбына айналды. Біріккен Ұлттар Ұйымының беделі әлсіреп кетті, жаһандық экономика да құбылмалы күйде. Сондықтан бәріміз бір ұлт болып, қырағылықты сақтауымыз керек, жас ұрпаққа қамқорлық көрсетіп, дұрыс тәрбие беруіміз қажет, ішкі даулардан аулақ болып, ынтымақ-бірлігімізді нығайтуымыз керек. Жалпы, бәрімізге ортақ аса маңызды міндет – ел мүддесіне тиімді қызмет ету. Қазақстанның егемендігі, дербестігі, тәуелсіздігі – бәрінен қымбат. Бұл – ұлтымыздың алдында тұрған ең биік мақсат. Мен ел Президенті ретінде бұл мақсатты орындау үшін барлық күш-жігерімді саламын.
Еліміз аман, жұртымыз тыныш болсын!
Баршаңызға амандық, табыс тілеймін!
Заңдар
2025 жылғы 27 қараша
Мемлекет басшысы ҰҚШҰ Ұжымдық қауіпсіздік кеңесінің отырысына қатысты
2025 жылғы 27 қараша
Жарлық
2025 жылғы 18 қараша
Ұ.Қ. Мырзуанды «Ерлігі үшін» медалімен наградтау туралы